HISTORIA Z PORTFELA - BOHATERKA Z BANKNOTÓW, WÓDZ POWSTAŃCÓW

Banknot o nominale 50 zł wyemitowany w Krakowie, 1 marca 1940 r. przez Bank Emisyjny w Polsce.  [MRP/H/309]

wymiary: 180 x 100 mm

seria i numer: A 6002370

Technika: Typografia

Awers: z prawej strony wizerunek Emilii Plater, z lewej postać kobieca, na nie zadrukowanym polu wizerunek gajowego z Białowieży, niżej rozeta giloszowa. Podpisy: Prezydent – Feliks Młynarski, Zastępca Prezydenta – Rudolf Jędrzejowski.

Rewers: Sukiennice – Kraków Znak wodny: bieżący, siatka z rombów w układzie poziomym.

Autor: Leonard Sowiński, projekt według wzoru nie wprowadzonego przed wojną do obiegu banknotu 50 zł z 1936 r., Drukarnia: Giesecke & Devrient, Wiedeń, w obiegu: 08.04.1940 – 10.01.1945

Banknot o umiarkowanym stopniu zużycia, niewielkie zagięcia i przetarcia na obrzeżach.

W głuchej puszczy, przed chatką leśnika,

Rota strzelców stanęła zielona;

A u wrót stoi straż Pułkownika,

Tam w izdebce Pułkownik ich kona. (…)

Lecz ten wódz, choć w żołnierskiej odzieży,

Jakie piękne dziewicze ma lica?

Jaką pierś? - Ach, to była dziewica,

To Litwinka, dziewica-bohater,

Wódz Powstańców - Emilija Plater!

Któż z nas nie zna wspaniałego wiersza Adama Mickiewicza o dzielnej kobiecie – kapitanie, bohaterce powstania listopadowego?. Gdy sto dziewięćdziesiąt lat temu na dawnych ziemiach polskich wybuchło powstanie listopadowe, młodziutka hrabianka z Litwy przyłączyła się do niego bez wahania. Swoją determinacją i odwagą przewyższała niejednego mężczyznę. Ścięła swe długie włosy i przebrana za mężczyznę, w mundurze i na czele własnego oddziału wyruszyła do walki u boku polskich powstańców. Za bohaterstwo otrzymała stopień kapitana, jednakże ceną wojennego trudu była śmierć z wycieńczenia …..

Tą bohaterką była Emilia Plater

Wywodziła się ze starego rodu, przybyłego na tereny Łotwy i Litwy z Westfalii. W ciągu wieków większość z jego przedstawicieli spolonizowała się i mocno angażowała w sprawy polskie. Emilia Broel – Plater, ur. 13 XI 1806 r. w Wilnie, to córka hrabiego Franciszka Ksawerego i Anny von der Mohl.

29 listopada 1830 r. w Warszawie wybuchło powstanie, a w grudniu wieść o nim dotarła do Wilna i zapaliła do boju Litwę i Żmudź. Emilia była jedną z pierwszych inicjatorek samodzielnego powstania na Litwie. Jednakże jako kobieta nie została dopuszczona do komitetu kierującego tym zrywem. Podjęła więc samodzielnie plan zdobycia Dyneburga i gdy tylko walki partyzanckie zbliżyły się do rodzinnej miejscowości Rosienie Emilia natychmiast przystąpiła do działania. Wraz ze swą przyjaciółką Marią Prószyńską, przebrana w męski strój i uzbrojona w pistolety i sztylet wyruszyła walczyć w powstaniu. Zorganizowała oddział liczący ponad trzystu żołnierzy, wraz z nimi uczestniczyła w kilkunastu bitwach i potyczkach. W czerwcu 1831 r., przybyły z Królestwa Polskiego generał Dezydery Chłapowski, naczelny wódz powstania, nadał Emilii stopień kapitana i powierzył jej dowództwo nad 1 Pułkiem Piechoty Litewskiej. Po upadku powstania, Platerówna nie zaakceptowała decyzji generała Chłapowskiego o złożeniu broni, twierdząc, iż lepiej umrzeć niż żyć z takim upokorzeniem. Wyruszyła więc do Warszawy, by walczyć dalej. Z małą grupką, w chłopskim przebraniu przedzierała się przez lasy i ustronia wiele dni. Jej osłabiony organizm nie wytrzymał wojennych trudów. Zmarła w Justianowie, 23 grudnia 1831 r., w majątku Ignacego Abłamowicza.

Bohaterska postawa Emilii Plater zyskała niebywały rozgłos w całej Europie. Pisali o niej Francuzi, Niemcy, Węgrzy, stała się bohaterką sztuk teatralnych i poematów. Emilia na trwałe zagościła w panteonie narodowych bohaterów. Jej imieniem nazywano szkoły, ulice , w czasie II wojny św. stała się także patronką 1 Samodzielnego Batalionu Kobiecego Wojska Polskiego (tzw. platerówki).

Dlaczego trafiła na banknoty?

W odradzającym się po odzyskaniu niepodległości państwie polskim, w chaosie po trójdzielnej polityce państw zaborczych, Polacy potrzebowali bohaterów scalających wszystkie ziemie i mobilizujących do pracy nad odbudową zniszczonego latami niewoli kraju. Niezmiennie potrzebowano przypomnienia o dawnej potędze narodu, jej wielkich bohaterach, którzy nie bali się poświęcić wszystkiego, nawet życia w imię dobra ojczyzny. By jak najpowszechniej nawiązać do dumnych losów Polski, utworzony w styczniu 1919 r. Urząd Skarbu Narodowego wydał dekret zapowiadający wprowadzenie „Lecha” jako jednostki walutowej Rzeczypospolitej Polskiej. Wprawdzie trzy tygodnie później nazwę rodzimej waluty zmieniono na „złoty”, jednakże plany upamiętniania wielkich autorytetów i bohaterów narodowych na banknotach pozostał.

Warto wiedzieć, iż Emilia Plater czterokrotnie wykorzystywana była na awersach polskich banknotów. W okresie międzywojennym wizerunek bohaterki trafił na banknoty dwukrotnie. W 1931 r. pojawił się banknot dwudziestozłotowy, wykonany wg projektu Ryszarda Kleczewskiego. Pięć lat później wszedł do obiegu banknot o takim samym nominale, zaprojektowany przez Wacława Borowskiego, który otwierał serię „Wodzowie Polski”. Emilia znalazła się na banknotach także w czasie II wojny światowej. W 1940 r. Bank Emisyjny w Polsce (w Generalnym Gubernatorstwie) wypuścił dwudziesto i pięćdziesięciozłotówki z jej podobizną. Niemców świadomie wprowadzono w błąd, twierdząc, że jest to głowa „jakiegoś młodzieńca”.

W 2004 r. pojawił się także banknot kolekcjonerski z wizerunkiem Emilii Plater o wartości 10 miliardów złotych!