Zabytki regionu

KOŚCIÓŁ FARNY ŚW. JANA CHRZCICIELA W PILŹNIE.

RYS HISTORYCZNO - ARCHITEKTONICZNY

Tysiąc pięćdziesięcioletnia już obecność kościoła rzymskokatolickiego na ziemiach polskich, przejawiała się na przestrzeni wieków m. in. fundacjami coraz liczniejszych świątyń, będących czytelnym znakiem obecności religii wśród polskiego społeczeństwa. W panoramach regionalnych wsi i miasteczek do dziś dominują strzeliste wieże zabytkowych kościołów. W oparciu o struktury kościelne wykształciło się wiele pobliskich miejscowości.  Przykładem może być tu Pilzno, które swą udokumentowaną historią sięga XI w., a fundamentalną rolę w rozwoju miasta odegrała świątynia farna, pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Całe wielowiekowe życie społeczne pilźnian rozgrywało się wokół kościoła parafialnego. Dzielił on losy miasta podczas najazdów, konfiskat, zaborów, klęsk żywiołowych i zawsze też dzięki staraniom proboszczów i parafian przywracano jego wygląd do świetności. Pierwotnie zbudowano gmach gotycki, jednonawowy, sukcesywnie jednak dokonywano jego rozbudowy i powiększenia. Najstarsze mury kościelne to te, które otaczają dziś nawę główną i prezbiterium. Masywne mury świątyni budowane były na ogół z czerwonej cegły z przebudowaniami partii dolnych kamieniem wapiennym.

Pierwsza zachowana wzmianka dokumentowa o kościele pochodzi z roku 1400 i mówi o jego zniszczeniu i pożarze. Gmach kościelny w trakcie swego istnienia wielokrotnie jeszcze trawiony był pożarami, jak choćby w 1400 r., czy 1474 r. I po tym drugim, poważnym pożarze, ok. 1482 r. świątynia została przebudowana, dobudowano doń kaplicę północną, dwadzieścia lat później kaplicę południową, a także masywną wieżę.

Po kolejnych poważnych pożarach świątyni w 1530 i 1536 r., znów dokonano jej przebudowy, finansowanej z powszechnych składek mieszczan pilźnieńskich, o czym świadczą  - jak donosił ks. Karol Szczeklik - zapisy w księgach radzieckich Pilzna. Ta przebudowa trwała pół wieku, od 1550 po 1600 r. a funkcję parafialne spełniał wówczas nie istniejący dziś kościół drewniany pod wezwaniem św. Andrzeja, usytuowany na przedmieściach Pilzna, nad Dulczą. W latach czterdziestych XVI stulecia wzniesiona została zakrystia oraz kaplica południowo – zachodnia. Zawaloną w czasie pożaru wieżę odbudowano w roku 1580. Dokonał tego murator Jeremiasz Quaier z Wrocławia. On też prawdopodobnie podwyższył nawę główną kościoła. Zabytkowym świadkiem tamtych wydarzeń jest zachowana do naszych czasów najcenniejsza w kościele poźnogotycka rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1500 r., strzegąca ołtarza głównego.

Duża przebudowa świątyni miała miejsce w początkach XVIII stulecia. Nadano jej wówczas charakter barokowy, nakrywając w 1701 r. wnętrza prezbiterium i nawy głównej sklepieniem kolebkowym, zmieniając kształt głównych otworów okiennych. 50 lat później wieżę nakryto kopulastym hełmem i zainstalowano zegar, który do dziś odmierza czas pilźnianom. Z XVIII w. pochodzą też wspaniałe barokowe ołtarze boczne,  -  w nawie południowej późnobarokowy, dwukondygnacjowy ołtarz z obrazem św. Józefa z Dzieciątkiem, a w zwieńczeniu tego ołtarza obraz świętych Kosmy i Damiana. W nawie północnej ołtarz późnobarokowy, jednokondygnacjowy z kręconymi kolumienkami, z obrazem św. Sebastiana z 2 poł. XIX w. I jeszcze jeden ołtarz w nawie głównej między filarami, z obrazem Matki Bożej Częstochowskiej. [ z XX w. ]

XVIII wieczną proweniencję posiada także neogotycka chrzcielnica marmurowa, oraz krucyfiks w otworze tęczowym. Perłą pilźnieńskiej świątyni są wspaniałe rokokowe organy z których przez wieki wydobywały się najpiękniejsze dźwięki na chwałę Pana i jego potęgi.

W 1877 r. ponownie pożar strawił część kościoła, co doprowadziło do następnej przebudowy gmachu. Zmieniono wówczas kopułę wieży kościelnej nadając jej obecny ostrosłupowy, iglicowy hełm, a 10 lat później wzniesiono wspaniały ołtarz główny, wykonany z białego piaskowca, z retabulum architektonicznym bogatym w detale kamieniarskie, a w polu środkowym ołtarza obraz patrona świątyni św. Jana Chrzciciela.

Z tego samego okresu pochodzą neogotyckie ołtarze boczne przy tzw. ścianie tęczowej z retabulum jednokondygnacjowym, o bogatym detalu snycerskim, proszę zwrócić uwagę na antepedia o pięknej ornamentyce roślinnej. W ołtarzu lewym figura najświętszego Serca Pana Jezusa i figury św. Andrzeja i Wojciecha bpa, w prawym ołtarzu figura NMP oraz św. Tekli i Cecylii.

Pod koniec XIX stulecia zakupiono w Tyrolu większość neogotyckiego wyposażenia obecnych wnętrz kościelnych, m. in. obecne do dziś stacje Drogi Krzyżowej. Najmłodszym z istniejących w  świątyni ołtarzy jest Trójosiowy o skromnym detalu stolarskim, ołtarz Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz figurami świętych Teresy i Dominika, z przełomu XIX/XX w. Umieszczono go w nawie północnej na ścianie wschodniej.

W początkach XX w., dokładnie w 1908 r. świątynia zyskała secesyjną polichromię o charakterze figuralnym, z motywami roślinnymi, autorstwa artysty malarza Karola Maszkowskiego. Z tego okresu także pochodzą liczne neogotyckie marmurowe epitafia ku czci najznamienitszych obywateli Pilzna, jak choćby Sebastiana Petrycego, ufundowane przez mieszkańców miasta. 

W 1929 r. poświęcono trzecie w historii tej świątyni dzwony, nadając im imiona Jan, Jozef i Maryja. Kościół przetrwał dwie wojny nie ulegając większym zniszczeniom.

Gotycka bryła świątyni, po dziś dzień góruje nad zabudową miasta. W obecnym swym kształcie kościół jest gmachem orientowanym, trzynawowym, bazylikowym z transeptem. Prezbiterium nieco węższe od nawy głównej, zamknięte trójbocznie. Korpus na planie prostokąta z nawami bocznymi krótszymi. Od południa kruchta, od północy zakrystia. Przy nawie południowej znajduje się kaplica na osi i przedsionek. Wnętrze nakryte sklepieniami kolebkowymi i gwiaździstymi. Elewacja świątyni bez bogatszego wystroju architektonicznego, sprowadzonego jedynie do skromnych, profilowanych gzymsów podokapowych, grzebieniastych szczytów naw bocznych i profilowanych płycin w płaszczyznach szczytowych. Chór muzyczny wparty na dwóch kolumnach. Otwory okienne smukłe, duże i ostrołukowe, ozdobione witrażami z początku XX w. Gruntowne prace konserwatorskie wnętrz kościelnych trwały od 1972 r. aż po blisko rok 2006. Dotyczyły one wszystkich ołtarzy, polichromii, rzeźb, obrazów a nawet kamiennej i marmurowej posadzki.

Świątynia liczy ponad 880 m kwadratowych powierzchni użytkowej, a jej wspaniale ozdobione wnętrza są świadectwem historii i kultury miasta oraz mieszkańców Pilzna, odbiciem ich życia społecznego i religijnego. Świątynia ta jest więc nie tylko miejscem modlitwy i służby Bogu, ale także prawdziwym przybytkiem piękna zarówno w wymiarze liturgii, jak i sztuki.