Archiwum
24 marca obchodzony jest w Polsce Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów, ustanowiony w 2018 r. na wniosek Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej.
Dzień ten ustanowiono – jak zapisano w treści ustawy – „w hołdzie Obywatelom Polskim – bohaterom, którzy w akcie heroicznej odwagi, niebywałego męstwa, współczucia i solidarności międzyludzkiej, wierni najwyższym wartościom etycznym, nakazom chrześcijańskiego miłosierdzia oraz etosowi suwerennej Rzeczypospolitej Polskiej, ratowali swoich żydowskich bliźnich od Zagłady zaplanowanej i realizowanej przez niemieckich okupantów”. Nowe święto jest wyrazem czci dla wszystkich Polaków, którzy, okazując miłosierdzie i współczucie, pomagali Żydom systematycznie mordowanym przez niemieckich oprawców. Różnie motywowali swe czyny – miłością bliźniego, nauką Kościoła, obywatelskim obowiązkiem czy zwykłą ludzką przyzwoitością. Niezależnie od tego każdy przejaw pomocy świadczonej ukrywającym się Żydom był wyrazem największego heroizmu, zważywszy na grożącą za to karę śmierci, ustanowioną przez Niemców na terenie okupowanej przez nich Polski. Jednym z symboli niemieckich zbrodni, dokonanych w odwecie za ratowanie Żydów, jest tragiczny los Ulmów z Markowej na Podkarpaciu, zamordowanych przez Niemców właśnie 24 marca 1944 r. Tego dnia życie stracili Józef Ulma, jego ciężarna żona Wiktora, ich szóstka małoletnich dzieci, a także ośmioro ukrywanych przez polską rodzinę Żydów z rodzin Didnerów, Grünfeldów i Goldmanów. Nieprzypadkowo 74. rocznica tych dramatycznych wydarzeń była po raz pierwszy obchodzona jako dzień bohaterskich Polaków, którzy w nieludzkich czasach wspięli się na wyżyny człowieczeństwa.
Na ziemi pilźnieńskiej mieszkało wielu Sprawiedliwych. W aktach śledczych, Okręgowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Rzeszowie, świadectwach i relacjach świadków, gromadzonych w różnorakich, polskich lub żydowskich archiwach i instytucjach, można wyłowić sporo nazwisk Polaków z rejonu pilźnieńskiego, którzy pomagali Żydom w okresie okupacji. Poniżej kilkanaście z nich:
Muzeum Regionalne w Pilźnie